روایتی از تخلفات برخی عطاری‌هایی که مواد افیونی عرضه می‌کنند | گیاه‌فروش یا موادفروش؟

تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ عطاری‌ها، قدیم چند‌تایی بیشتر نبودند حالا، اما تعدادشان خیلی بیشتر شده است و می‌توان در هر خیابان -دست‌کم_ یکی‌دو تا پیدا کرد. اسمشان اگرچه فرقی نکرده، شمایل کارشان به‌کلی عوض شده است. شیشه یا ویترینشان پر شده از کاغذ‌های کوچک و بزرگی که خاصیت گیاهان دارویی را شرح داده و هرکدام را برای درمان قطعی یک بیماری پیشنهاد کرده است.

 

آن چیزی را تبلیغ می‌کنند که می‌دانند بازار داغی میان مردم دارد؛ معجزه لاغری، چاق‌شدن صورت و کل بدن، ترک اعتیاد دائم، تقویت قوای جنسی، درمان همیشگی مشکلات پوستی، پیشگیری و درمان کرونا و خلاصه نسخه نهایی درمان. دارو‌هایی که تأییدیه‌ای ندارند و بیشتر، ساخته خود فروشنده هستند و ضمانت چندانی برای نتیجه‌بخش بودن ندارند.

 

جالب اینجاست که هربار اعتراضی یا عوارضی در این زمینه پدید می‌آید خریدار متهم می‌شود که دستوراستفاده را درست رعایت نکرده، وگرنه این دارو آب روی آتش بوده است! تمام این موارد را بگذارید کنار این اصل که هیچ‌کدام از عطاری‌ها طبق قانون، اجازه نسخه‌پیچی و ساخت دارو ندارند.

همه‌جور جنسی در عطاری کوچکش پیدا می‌شود؛ هم گیاهان فله و هم عرقیجات. سمت دیگر و جایی نزدیک پیشخوان، دارو‌های بسته‌بندی‌شده با پایه گیاهی هم هست. از روی برگه پشت شیشه عطاری‌اش، سفارش داروی لاغری می‌دهم. بسته پودر سبزرنگی را مقابل چشمانم می‌گذارد و دستور مصرفش را می‌دهد. علاقه‌ای به آوردن نامش در گزارش ندارد، اما در دفاع از دارویی که روی پیشخوان گذاشته است، می‌گوید: این‌ها که تخلف نیست؛ همان گیاهان ساده مثل زیره و شوید را که همه می‌شناسند ترکیب کرده‌ایم تا مصرفش آسان‌تر باشد. شما اگر دوست دارید گیاه را ببرید و آسیاب کنید.

فروشنده مغازه دوم هم مانند قبلی جوان است، خیلی جوان. نباید بیشتر از ۲۰ یا ۲۲ سال داشته باشد. انواع دارو‌های ترکیبی را دارد. می‌گوید: هر عطاری برای خودش یک نسخه مشخص درمانی دارد. اگر قرار باشد نسخه‌هایمان را به مشتری بگوییم که نمی‌شود کاسبی کرد. رمز کار عطار‌های قدیم هم همین نسخه‌های فردی‌شان بود.

او هم اگرچه تأییدیه‌ای برای اثربخشی داروهایش ندارند، معتقد است ترکیباتی که با داروی گیاهی درست شوند، عوارضی ندارند.
طبق قانون، این افراد فقط باید گیاهان دارویی را به‌فروش برسانند و نسخه‌پیچی نکنند، اما استقبال از دارو‌های گیاهی در این سال‌ها سبب شده است که نه‌تن‌ها عطاران نسخه بپیچند، که برخی افراد نا‌آشنا به خواص دارو‌های گیاهان نیز وارد این حرفه شوند. مسیری را در بالای شهر در پیش می‌گیریم که چند مغازه عطاری در آن فعال است. در هر مغازه، نام چند گیاه دارویی را به فروشنده می‌گویم. دو نفر حتی توان تلفظ نام گیاه را ندارند و دو نفر هم، آن را با یک گیاه دیگر اشتباه می‌گیرند.

 

خلاصه نه کسی آن گیاهان را دارد و نه خاصیتش را می‌داند. فروشندگان جوان پشت دخل، همه تصورات آدم را از عطارباشی‌های قدیم، به هم می‌ریزند. وقتی فروشندگان جوان و بی‌تجربه، نگاهشان به مغازه عطاری مانند سوپرمارکت یا بوتیک است، باید هم فقط به درآمد فکر کنند، حالا به هر روشی که ممکن است! شاید همین است که فروش دارو‌های غیرمجاز در عطاری‌ها افزایش یافته است. اگرچه «عطاری‌هایی که دارو‌های غیرمجاز تهیه می‌کنند، مشتری خود را می‌شناسند و این دارو‌ها را پشت ویترین مغازه نمی‌گذارند، کافی است شخص معتمدی را واسطه کنید تا به شما هم بفروشند.» این جمله را از جوانی می‌شنوم که می‌گوید: معجون بیرجندی و متادون خواستی، برو پیش فلانی و بگو من رفیق فلانی هستم.

پیش از هر اظهارنظری لازم است صحبت‌های متصدیان این صنف یعنی اتحادیه فروشندگان گیاهان دارویی مشهد را بشنویم؛ اتحادیه‌ای که به گفته معاونش، رسول رضائیان، ۷۵۰ عضو پروانه‌دار مجاز و ۳۰۰ عضو درحال تهیه پروانه دارد. تأکیدش بر این است که هیچ فروشنده گیاهان دارویی، حق تجویز نسخه و تولید دارو ندارد و همه این‌ها تنها فروشنده هستند، اما در ادامه به متخلفان هم اشاره می‌کند: براساس بازرسی روزانه تیم‌های گشتی تخمین می‌زنیم نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ عطاری بدون مجوز به‌خصوص در مناطق حاشیه شهر وجود داشته‌باشد.

سرکشی‌های روزانه‌شان با وجود ۱۰ بازرس برقرار است و دوبار در هفته هم مأموران اداره اماکن را همراهی می‌کنند. به گفته او در بررسی از مغازه‌های بدون مجوز اگر مواد مخدر کشف شود در همان لحظه، مهروموم می‌شوند و اگر موادغیرمجاز نداشته‌باشند، اخطار پلمب ده‌روزه داده می‌شود تا برای گرفتن پروانه به اتحادیه مراجعه کنند.

حرفش این است که تخلف در مغازه‌های عطاری شامل فروش همه دارو‌های قاچاق، دارو‌های دست‌ساز و درمجموع ترکیباتی است که مواد داخل آن مشخص نباشد. آن‌طور‌که از گفته‌های رضائیان برمی‌آید، عطاری‌ها تنها مجازند برای فروش گیاهان به بیماران مشاوره بدهند و گیاهان باید به‌شکل کامل به بیمار داده شود تا خودش آن را آسیاب کند. هیچ نوعی از دارو و ترکیب نباید فروخته شود.
آن‌طور‌که از صحبت‌های او برمی‌آید، روش‌های مختلفی برای دسترسی به متادون یا دارو‌های قاچاق خارجی وجود دارد که نمی‌توان مانع آن شد.

سخن دیگر معاون اتحادیه فروشندگان گیاهان دارویی در دفاع از عطاری‌هاست؛ آن هم وقتی می‌پرسم «پس نوشته‌های پشت شیشه چه معنی دارد؟»؛ می‌گوید: این اشتباه فروشندگان است؛ زیرا آن‌ها در‌حقیقت به عرقیجات استانداردی اشاره می‌کنند که درمان این دردهاست. به آن‌ها توصیه کرده‌ایم کلمه «عرق» را کنار آن بیماری‌ها بنویسند تا سوءتفاهم نشود.

رضائیان درباره تعداد شکایت‌های مردمی رقم شایان‌توجهی ندارد و اضافه می‌کند: از ابتدای سال جاری کمتر از ۲۰‌شکایت مردمی داشته‌ایم. کم بودن شکایت‌ها به دلیل بازرسی و تذکرات مداوم ما به فروشندگان است. باوجود نکته‌های وی، اما شنیده‌ها نشان می‌دهد تخلف در عطاری‌ها به آسانی انجام می‌شود؛ زیرا آن‌ها هم مانند هر صنف دیگری، روش‌های پنهان‌کاری را می‌دانند.
او ضمن دفاع از افراد صاحب‌نام و متعهدی که در این صنف خدمت می‌کنند، تخلف‌ها را می‌پذیرد، اما اصرار دارد که میزان آن‌ها مانند دیگر اصناف است؛ «همان‌طور‌که در همه صنوف تخلف وجود دارد در صنف ما هم هست، اما نباید منکر تلاش‌های این گروه برای نجات جان افراد شویم.»

اینکه می‌گویند و شنیده‌ایم دارو‌های لاغری یا ترک اعتیاد، خود حاوی انواع مواد مخدر است، درست است. یعنی برای رهایی از یک مشکل، خود را از چاله به درون چاه می‌اندازیم. از وابستگی به اعتیاد خود جدا شده و به دارویی وابسته می‌شویم که ماده مخدر دارد.

 

وحید اشرفی، جانشین دبیر شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان، به انواع مواد مخدری اشاره می‌کند که در کشفیات و بررسی‌های کارشناسان به آن‌ها رسیده‌اند؛ «درصد بسیار زیادی از دارو‌های ترک اعتیاد گیاهی یا لاغری که در عطاری‌ها به فروش می‌رسد، حاوی موادمخدر است. در ترکیبات اغلب این محصولات، آمفتامین مثل شیشه وجود دارد. همچنین استفاده از ترکیبات کدئین و خود تریاک هم فراوان دیده‌شده است و از همه خطرناک‌تر و رایج‌تر متادون است. مصرف ترامادول باعث می‌شود که فرد احساس سرخوشی و شادابی پیدا کرده و تصور کند که مصرف آن دارو در ترک اعتیادش مؤثر بوده‌است. «متادون که مجوز فروش آن تنها در مراکز درمانی ترک اعتیاد داده شده است، از لحظه تولید در کارخانه تا حمل‌و‌نقل و توزیع در مراکز، امکان انتقال به دیگران را دارد.»

 

این جمله را اشرفی با تأکید اضافه می‌کند و اینکه در موارد بررسی‌شده متادون وارداتی از کشور‌های همسایه یا استان‌های دیگر هم دیده‌شده‌است. او همچنین به دیگر روش متخلفان اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی نیز اقدام به کاشت مواد مخدر از ترکیبات شاهدانه و حشیش در گلخانه می‌کنند که برای مصارف این‌چنینی استفاده می‌شود. جانشین دبیر شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان، تلاش‌ها برای شناسایی متهمان را تا‌زمانی‌که شهروندان به چنین افرادی اعتماد می‌کنند و با وسوسه قیمت‌های ارزان، راضی به استفاده از هر ماده‌ای می‌شوند که هیچ نام و نشانی ندارد، بی‌اثر می‌داند.

اتحادیه فروشندگان گیاهان دارویی، تنها نهاد متولی تخلفات یا بازرسی از اعضای این صنف نیست. دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز در سرکشی‌های دوره‌ای تخلفات را شناسایی و گزارش می‌کند، همچنان که براساس آمارهایشان از ابتدای امسال حدود ۵۰۰‌بازرسی انجام شده است و ۸۴ واحد صنفی متخلف شناسایی شده‌اند.

دکتر علیرضا رضائی‌خراسانی، رئیس اداره نظارت بر فراورده‌های طبیعی، سنتی، مکمل و شیرخشک معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دراین‌باره توضیح می‌دهد: بازرسی‌های مستمر به‌صورت درون‌سازمانی یا برون‌سازمانی همراه با مأموران اداره اماکن، پلیس مبارزه با موادمخدر، سازمان صنعت، معدن و تجارت، معاونت درمان دانشگاه و همچنین ارائه مطالب آموزشی به اعضا، از برنامه‌های مداوم است.

 

به گفته او تعداد بازدیدهایشان یک‌و‌نیم‌برابر تعداد عطاری‌های مجاز در سال است. هم بازرسی‌های سرزده دارند و هم پس‌از اعلام شکایت. دکتر رضائی‌خراسانی این نکته را هم تأکید می‌کند که این صنف مجاز به فروش مواد مخدر و شبه‌مخدر، مواد روان‌گردان، کالا‌های قاچاق، ترکیبات دست‌ساز، مخلوط و بسته‌بندی چند ترکیب، محصولات بدون اصالت ایرانی و غیرمعتبر و فروش هرگونه داروی گیاهی خارج از زنجیره تأمین نیست و متخلفان با معرفی به مراجع قانونی و قضایی مجازات خواهند شد. افرادی که از مصرف دارو‌ها آسیب دیده‌اند، می‌توانند برای اعلام شکایت به سازمان معاونت غذا و دارو، اداره نظارت بر فراورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل مراجعه کنند.

ارائه دارو‌هایی با نام گیاهی و اثرگذاری مبهم و اعتیادآور، تنها به عطاری‌های متخلف محدود نمی‌شود. افراد بسیاری با راه‌اندازی یک شبکه اجتماعی و عضوگیری، اقدام به فروش دارو‌هایی می‌کنند که گاه پیامد‌های خطرناکی به همراه دارد. دارو را در کپسول می‌ریزند و به خورد کسانی می‌دهند که با ساده‌لوحی قصد دارند با مصرف یک قرص، لاغر شوند یا اعتیادشان را ترک کنند. شهروندی در یکی از شبکه‌ها با ارسال تصویری از یک بسته کپسول سیاه‌رنگ و بی‌نام و نشان نوشته است: این قرص‌ها را به اسم لاغری در مشهد می‌فروشند. فقط یک شماره تماس دارند که زنگ می‌زنید و به هر آدرسی تحویل می‌دهند. مادرم دو شب خواب نداشت و سردرد می‌شد. این دارو را به‌واسطه فرد دیگری که خورده و لاغر شده بود، خریده بود.

«فضای مجازی و اینترنت به‌راحتی بازیچه دست سودجویانی می‌شود که تمایلی به نشان‌دادن چهره واقعی خود ندارند و به‌دنبال درآمد می‌گردند.» سرهنگ جواد جوانشیری، رئیس پلیس فتای خراسان رضوی، فعالیت متخلفان در حوزه دارو و ترکیبات دارویی با ادعای گیاهی‌بودن را تأیید می‌کند و می‌گوید: در دنیا با خرید و فروش دارو در فضای مجازی مخالفت می‌شود؛ زیرا به‌دلیل سروکار داشتن با جان افراد باید مراحل قانونی سیستم دارویی کشور را پشت سر بگذارد و دارای استاندارد‌های معتبر باشد.

او به نمونه‌ای اشاره می‌کند که فرد مبتلا به بیماری صرع در خیابان دچار حمله شده بود و پس از انتقال به مرکز درمانی مشخص شد وی داروی خودش را مصرف نکرده و دارویی را که اینترنتی خریده، مصرف کرده است. البته تحقیقات روی دارو هم مشخص کرد که کپسول مصرفی او خالی بوده و فقط پولی را به جیب فرد یا افرادی روانه کرده است.

سرهنگ جوانشیری با اطمینان از پیگیری و جرم‌یابی ۲۴‌ساعته پلیس در شبکه‌های مجازی، از شهروندان می‌خواهد موارد مشکوک فروش دارو را به پلیس اطلاع دهند. همچنین در‌صورت متضرر‌شدن از مصرف داروی غیرمجاز می‌توانند با مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای اعلام شکایت کنند.

اگرچه نهاد‌های متولی و نظارتی فراوان‌اند، وسوسه کاسبی پرسود و بی‌دردسر و بودن کسانی‌که در هر شرایطی، تبلیغات را باور می‌کنند، بازار تخلفات را گرم نگه‌می‌دارد. همین است که شناسایی و دستگیری متخلفان و از آن سو شکایت آسیب‌دیدگان ادامه دارد.